Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pszczynie

---

Historia

W owym czasie Fryderyk II Piast, uznawany za prekursora luteranizmu na Śląsku, już w 1523 roku przyjął nowe wyznanie. To właśnie on, książę legnicko-brzeski, odegrał kluczową rolę w rozwoju tego ruchu religijnego. Fryderyk II zainicjował pierwsze luterańskie nabożeństwo, które odbyło się w 1518 roku w Nowym Kościele nad Kaczawą na Dolnym Śląsku, prowadzone przez Melchiora Hoffmana.

Reformacyjne nauki szybko zaczęły zyskiwać grunt w Pszczynie. Istotną rolę w tym procesie odegrał biskup wrocławski Baltazar Promnitz, który sprawował władzę w latach 1548–1562. Chociaż pozostawał biskupem katolickim, prowadził korespondencję z takimi postaciami jak Marcin Luter oraz Filip Melanchthon. W tym czasie na Śląsku, zwłaszcza wśród ziemiaństwa, widać było wzrost zainteresowania nowinkami religijnymi, podczas gdy ludność pozostała wierna katolicyzmowi.

W roku 1568 Karol Promnitz, obejmując władzę w Pszczynie, wprowadził luteranizm na mocy zasady cuius regio, eius religio. Dzięki temu, w przeciągu 20 lat, niemal wszystkie miasta i wsie regionu przeszły na nowe wyznanie. W dniu 18 marca 1592 roku uchwalono Porządek Kościelny dla Państwa Pszczyńskiego, który stał się podstawą dla życia religijnego w okolicy i potwierdził istnienie 25 ewangelickich zborów, z główną świątynią w kościele Wszystkich Świętych. W latach 1569–1577 funkcję pierwszego luterańskiego pastora sprawował Marcin Trzyniecki.

Jednakże, sytuacja ewangelików zaczęła się pogarszać, gdy katolicyzm, wspierany przez Habsburgów, przystąpił do kontrreformacji. Cesarz Ferdynand II Habsburg mianował burgrabiego Hanibala von Dohna, który w 1628 roku wydał edykt bytomski. Na podstawie tego dokumentu, wszyscy ewangeliccy księża musieli opuścić Pszczyńskie Wolne Państwo Stanowe w przeciągu ledwie 16 dni. Wkrótce sformowano specjalną komisję, która miała za zadanie nadzorowanie wykonania edyktu, co skutkowało zamykaniem i zabezpieczaniem drzwi zborów. Mimo tego, sytuacja była skomplikowana, gdyż wielu mieszkańców Pszczyny przywiązało się do nowego wyznania, a ich opór wobec cesarskich nakazów był znaczący.

Ostateczne skutki działań cesarzy odczuto za rządów Zygmunta Promnitza. Od 1649 roku jedynym miejscem, gdzie ewangelicy mogli odprawiać nabożeństwa, pozostała kaplica zamkowa. Również w 1661 roku zamknięto ewangelicką szkołę, która działała w Pszczynie od 1569 roku. Nauczyciele po jej zamknięciu musieli nauczać potajemnie w domach.

Po roku 1707 sytuacja protestantów znacznie się poprawiła. Król szwedzki Karol XII i cesarz Józef I zawarli ugodę w Altranstadt, odtąd ewangelicy mogli odbudować swoje zgromadzenia, a także mieć własne szkoły oraz sulę, że nikt nie mógł być zmuszany do uczestniczenia w nabożeństwach katolickich. Z tej okazji powstało sześć nowych „kościołów łaski”, w tym w Cieszynie, gdzie książę pszczyński bardzo aktywnie wspierał budowę. Bardzo ważnym miejscem stał się kościół Jezusowy, oddalony o około 50 km, do którego wierni z Pszczyny uczęszczali na nabożeństwa, a dla nich zatrudniono osobnego kaznodzieję, ks. Andrzeja Machala.

W kontekście ugody książę Erdmann Promnitz podjął starania o zgodę na budowę kościoła ewangelickiego w Pszczynie, uzyskując ją dopiero po przyłączeniu miasta do Prus. Zgoda została wydana przez króla Fryderyka II Wielkiego w 1742 roku, co umożliwiło rozpoczęcie budowy nowej świątyni. W tym samym roku znowu powstała ewangelicka szkoła, przy czym początkowo nauczano jedynie w języku niemieckim, a później także po polsku. Kościół został konsekrowany 7 sierpnia 1746 roku, wraz z lokowaniem szkoły i mieszkania dla nauczyciela.

Od początku istnienia parafii wyraźnie zaznaczył się podział na zbór miejski (niemieckojęzyczny) oraz wiejski (polskojęzyczny), który przetrwał aż do 1939 roku. W 1749 roku do Pszczyny na stałe sprowadzono ks. Machala, będącego pierwszym proboszczem nowej parafii ewangelickiej po okresie kontrreformacji. W niedługim czasie zatrudniono drugiego pastora – ks. Zygmunta Bartelmusa z Bielska, który później objął funkcję proboszcza. Niestety, w 1748 roku miała miejsce katastrofa, mianowicie wielki pożar, który strawił wiele budynków, w tym ewangelicki kościół, a jego odbudową zajął się książę Jan Erdmann.

W 1765 roku zawiązała się parafia ewangelicka w Golasowicach. W 1817 roku utworzono Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej, który łączył ewangelików augsburskich oraz reformowanych. Po powstaniu parafii, wierni z Pszczyny chowani byli na cmentarzu Świętego Krzyża, jednak z powodu sporów z katolikami, ewangelicy utworzyli własną nekropolię, która znajduje się do dziś na rogu ulic Katowickiej i Hallera. Choć pierwotnie kościół nie miał wieży, około 1860 roku rozbudowano go o tę właśnie część. Niestety, w 1905 roku kościół uległ pożarowi, ale już w 1907 roku został odbudowany z istotnymi zmianami w wyglądzie zewnętrznym i wewnętrznym. Po przyłączeniu Pszczyny do Polski w 1922 roku parafia weszła w struktury Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku i stała się najstarszą po parafii w Tarnowskich Górach.

Po zakończeniu II wojny światowej zbór w Pszczynie wszedł w struktury Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W październiku 1945 roku parafię objął ks. radca Jan Motyka, którym w 1982 roku został ks. radca Jan Badura. 19 czerwca 2016 roku miały miejsce wybory na nowego proboszcza po przejściu ks. Jana Badury na emeryturę; wygrał je ks. Mirosław Czyż, pochodzący z Wisły, miasta z dominującą społecznością ewangelicką. W czerwcu 2024 roku Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP mianował bp. Mariana Niemca administratorem parafii w Pszczynie do 31 sierpnia 2024 roku, a od 1 września nowym administratorem ma zostać ks. radca Tomasz Bujok. W lipcu 2024 roku, na wniosek ks. Mirosława Czyża, radcy Konsystorza podjęli decyzję o skreśleniu go z listy duchownych.

Parafia ewangelicka w Pszczynie, mimo trudnych doświadczeń, szybko się odbudowała. Od 1992 roku, z krótką przerwą, wydawane jest pismo „Ewangelik Pszczyński”, które oprócz treści związanych z religią, zawiera także artykuły poświęcone lokalnej historii i problemom. Dodatkowo, od 1997 roku, przy parafii działa biblioteka i czytelnia. Od 2017 roku co tydzień transmitowane i archiwizowane są nabożeństwa, które są dostępne dla każdego z dostępem do Internetu. W 2019 roku parafia liczyła 1421 wiernych.

Proboszczowie

Historia proboszczów Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Pszczynie jest znacząca i sięga daleko w przeszłość. Poniżej przedstawiamy listę duchownych, którzy pełnili tę funkcję na przestrzeni wieków:

• ks. Marcin Trzyniecki (1569-1577),
• ks. Maciej Pretorius (1577-1588),
• ks. Marcin Szymbarski (1588-1598),
• ks. Laurentus Schlosserus (1598-1600),
• ks. Wiktoryn Fröhlich (1600-1621),
• ks. Jan Hoffmann (1621-1628).

W okresie kontrreformacji, który trwał od 1628 do 1742 roku, w parafii posługiwali:

• ks. Andrzej Machal (1742-1767),
• ks. Zygmunt Bartelmus (1767-1797),
• ks. Zygmunt Bogumił Bartelmus (1797-1832),
• ks. Samuel Fresenius (1773-1814),
• ks. Zygmunt Ernerst Bartelmus (1813-1848),
• ks. Jan Hübner (1832-1857),
• ks. Juliusz Klear (1848-1894),
• ks. Karol Weigelt (1857-1873),
• ks. Wilhelm Koelling (1873-1903),
• ks. Fryderyk Drabek (1894-1934),
• ks. Gottlieb (Jerzy) Nowak (1903-1924),
• ks. Herbert Meyer (1924-1928),
• ks. Walter Wenzlaff (1928-1937),
• ks. Waldemar Pross (1933-1934),
• ks. Karol Bogusław Kubisz (1938-1939),
• ks. Rudolf Irmer (1940-1942),
• ks. Rudolf Irmler (1944-1945),
• ks. Jan Motyka (1945-1982),
• ks. Jan Badura (1982-2016),
• ks. Mirosław Czyż (2016-2024),
• bp Marian Niemiec (proboszcz-administrator) (2024),
• ks. Tomasz Bujok (proboszcz-administrator) (2024-nadal).

Każdy z tych duchownych wniósł swój wkład w rozwój i życie społeczności parafialnej.

Kościoły i budynki parafialne

W Pszczynie znajdują się liczne obiekty, które są nie tylko miejscami kultu, ale także funkcjonują jako centra życia wspólnoty. Wśród nich wyróżniają się:

• Kościół ewangelicki w Pszczynie (parafialny),
• ewangelicki Dom Parafialny im. Księży Bartelmusów,
• pastorówka (plebania),
• Ośrodek Błękitnego Krzyża,
• Dom Parafialny „Syloe” w Kobielicach.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pszczynie

---