Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless

---

Życiorys

Jan Henryk XV Hochberg, który przyszedł na świat 23 kwietnia 1861 roku w Pszczynie, był pierworodnym synem Jana Henryka XI Hochberga von Pless oraz Marii von Kleist. Swoje pierwsze kroki edukacyjne stawiał w renomowanym Gimnazjum św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, które ukończył w 1879 roku. Następnie podjął studia z zakresu nauk ekonomicznych na znanych uczelniach w Berlinie, Genewie oraz Bonn. Te kierunki studiów miały na celu przygotowanie go do efektywnego zarządzania potężnymi dobrami rodziny Hochbergów na Śląsku.

W wieku 22 lat, jako syn księcia (Herzog von Pless), otrzymał od cesarza Wilhelma I niższy tytuł książęcy Fürst von Pless. W latach 1881–1882 pełnił służbę w armii cesarskiej, zaczynając jako ochotnik w królewskim huzarskim pułku, a następnie przenosząc się do gwardii huzarów. Po dwóch latach opuścił armię w stopniu porucznika, decydując się na bezterminowy urlop. W latach 1882–1885 odbył ekscytującą podróż dookoła świata, która obejmowała liczne polowania i wizyty w takich miejscach jak Indie oraz Ameryka Północna. Po powrocie do kraju zatrudnił się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Berlinie, gdzie zaprzyjaźnił się z przyszłym cesarzem, Wilhelmem II.

W 1886 roku Jan Henryk XV został wysłany do Brukseli na placówkę dyplomatyczną, a rok później objął stanowisko attaché w ambasadzie w Paryżu. W 1890 roku awansował na sekretarza w niemieckiej ambasadzie w Londynie, gdzie poznał Maryję Teresę Cornwallis-West, znaną jako Daisy. Mimo że rodzina jego przyszłej żony była zubożałą szlachtą, Hochbergowie pokryli większą część wydatków związanych ze ślubem, który odbył się 8 grudnia 1891 roku w kościele św. Małgorzaty w Westminsterze. Świadkami tego wydarzenia byli m.in. Edward ks. Walii oraz królowa Wiktoria, która osobiście błogosławiła nowożeńcom. Po ślubie młoda para spędziła wiele czasu w podróżach po całej Europie, Azji oraz Ameryce, a senior rodu udostępnił im zamek w Książu, gdzie organizowali wystawne przyjęcia i polowania na arystokratyczną elitę, w tym cesarza Wilhelma II. Z tego małżeństwa przyszło na świat czworo dzieci: nierozpoznana córka (zmarła po porodzie) oraz synowie Jan Henryk XVII, Aleksander i Konrad, znany jako Bolko.

Od 1902 roku Jan Henryk XV zasiadał w Pruskiej Izbie Panów jako reprezentant warstwy junkrów. Był zagorzałym zwolennikiem partii wolnych konserwatystów (Freikonservative Vereinigung) reprezentującej interesy dużych posiadaczy ziemskich. Na szczeblu prowincji pełnił funkcję wiceprezydenta prowincji śląskiej w latach 1897–1918 oraz działał w lokalnym sejmiku powiatowym (Kreistagu). W listopadzie 1902 roku odbył ważną podróż dyplomatyczną do Stanów Zjednoczonych, gdzie uczestniczył w inauguracji Niemieckiej Izby Handlowej i odwiedził liczne zakłady przemysłowe, w tym w Pensylwanii. Kulminacyjnym punktem wizyty była rozmowa z prezydentem Teodorem Rooseveltem.

Na tronie książęcym

Po śmierci ojca w 1907 roku, Jan Henryk XV stał się pełnoprawnym księciem z wyższym tytułem Fürst oraz właścicielem ogromnych dóbr pszczyńskich o powierzchni około 40 tys. ha, w tym 6 kopalni węgla kamiennego oraz browaru w Tychach. Dodatkowo zarządzał majątkiem wałbrzyskim, liczącym około 10 tys. ha oraz 3 kopalnie węgla kamiennego. Niestety, prowadzenie rozrzutnego stylu życia oraz duże inwestycje budowlane, w tym przebudowa zamku Książ, spowodowały, że majątek ten zaczął popadać w długi. Mimo to w latach 1914–1924 zainwestował w przemysł na Górnym i Dolnym Śląsku, rozbudowując kopalnie i osiedla robotnicze. Jan Henryk XV korzystał z wpływów, wspierając niemieckie organizacje nacjonalistyczne, jednak nie popierał ich działalności w swoich górnośląskich dobrach. W trakcie I wojny światowej awansował na pułkownika i pełnił funkcję oficera ordynacyjnego cesarza Wilhelma II. W latach 1915–1917 użyczył swój zamek w Pszczynie do dyspozycji Niemieckiej Kwatery Głównej przez 21 miesięcy.

Po zakończeniu I wojny światowej, Jan Henryk XV jako pierwszy złożył propozycję uzyskania niepodległości Górnego Śląska, wspierając górnośląski ruch niepodległościowy (znany jako separatystyczny) – Związek Górnoślązaków w latach 1919-1924 oraz sprzeciwiał się polskiemu ruchowi narodowemu. W swych działaniach dyplomatycznych dążył do uzyskania niepodległości całego Śląska, w tym Pszczyny oraz Książa. Według nieoficjalnych informacji, podczas plebiscytu opowiedział się za Niemcami. W trakcie III powstania zwerbował i sfinansował kompanię ochotników, którym dowodził jego syn Jan Henryk XVII, wspierając Kampforganisation Oberschlesien-Selbstschutz (Samoobrony Górnego Śląska), która odniosła zwycięstwo w bitwie o Górę św. Anny.

W 1922 roku jego majątek ziemski wynosił 42 030 ha. W tym samym roku przyjął obywatelstwo polskie, starając się zyskać przychylność polskich władz poprzez podkreślenie swoich piastowskich korzeni, a także gościąc przedstawicieli polskiego establishmentu politycznego w Pszczynie. W tym roku rozwiódł się z księżną Daisy, a w 1925 roku poślubił Klotyldę de Silva y Gonzales de Candamo, z którą rozstał się w 1936 roku z powodu skandalu rodzinnego – jego młodszy syn Bolek zakochał się w jego nowej małżonce. W drugiej połowie lat dwudziestych ponownie zaczął wspierać górnośląskich separatystów z Związku Obrony Górnoślązaków. Jan Henryk XV zyskał również uznanie wśród mniejszości niemieckiej (Volksbund) w Województwie Śląskim. Kryzys gospodarczy lat trzydziestych spowodował jednak długi jego dolnośląskiego majątku. W 1936 roku, pod presją wierzycieli, opuścił Książ i przeniósł się do Pszczyny, gdzie jego syn Jan Henryk XVII prowadził spory podatkowe z polskimi władzami, które zyskały międzynarodowy rozgłos. Jan Henryk XV doprowadził do ugody z wojewodą Michałem Grażyńskim, w wyniku której w 1937 roku zrezygnował z przywileju górniczego w pszczyńskim majątku oraz ustalił kwestie podatkowe, co skutkowało przekazaniem 56% jego dóbr państwu polskiemu.

Ostatnie lata

Jan Henryk XV zmarł na atak serca 31 stycznia 1938 roku w słynnym paryskim hotelu Ritz. Jego pogrzeb odbył się 7 lutego 1938 roku w Parku Zamkowym w Pszczynie. W okresie II wojny światowej obaj jego synowie stawili opór nazistom: Jan Henryk XVII walczył jako Henry Pless w brytyjskim lotnictwie, natomiast Aleksander Hochberg-Pszczyński był strzelcem w Armii Polskiej dowodzonej przez generała Andersa.

Upamiętnienie

Życie księcia Jana Henryka XV Hochberga oraz jego bliskich stało się inspiracją dla twórczości filmowej i telewizyjnej. Na tej podstawie powstał film pod tytułem Magnat oraz serial Biała wizytówka. Oba te dzieła są dziełem reżysera Filipa Bajona, a główną rolę odegrał uznany aktor Jan Nowicki.

---

Oceń: Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless

---